Эксперты призывают к взвешенному подходу и широкому общественному диалогу по этому вопросу.
В Павлодаре состоялась встреча членов Народного штаба и экспертов энергетической отрасли с представителями юридического сообщества, передает Liter.kz.
В работе приняли участие руководитель Павлодарского областного Народного штаба Илья Теренченко, Заслуженный энергетик СНГ, технический эксперт Аманагельды Амангалиев, Председатель ОО “Локальный профсоюз работников энергосистемы “ПАВЛОДАРЭНЕРГО”, Эксперт по энергетике Балтабек Толеубаев, руководитель филиала Частных судебных исполнителей по Павлодарской области Даурен Исабеков, председатель Правления АО “Трамвайное управление города Павлодар” Муслим Махмудов, ассоциированный профессор кафедры “Правоведения” НАО “Торайгыров Университет” Гульнара Шамшутдинова. Центральной темой дискуссии стал вопрос о строительстве атомной электростанции (АЭС) в Казахстане. Эксперты рассмотрели правовые, экономические и экологические аспекты этого масштабного проекта.
Гульнара Шамшутдинова, ассоциированный профессор кафедры “Правоведения” НАО “Торайгыров Университет”, подчеркнула важность правовой базы для развития атомной энергетики. Она отметила, что Казахстан принял соответствующий закон лишь в 2016 году, в то время как США и Россия сделали это значительно раньше – в 1946 и 1995 годах соответственно.
“Когда мы говорим об атомной энергетике, в первую очередь загорается красная лампочка опасности. Но если мы декларируем в законодательстве эффективную защиту жизни и здоровья людей, то государство будет принимать все меры, чтобы это реализовалось на практике”, – подчеркнула Шамшутдинова.
Эксперт обратила внимание на мировые тенденции в области атомной энергетики. США, Франция, Китай, Япония, Россия и многие другие развитые страны активно используют атомные реакторы. Индия, с ее огромным населением, также делает ставку на экологически чистую атомную энергию.
Важным аспектом обсуждения стал вопрос качества жизни населения, особенно в сельской местности. Шамшутдинова отметила, что доступ к недорогой электроэнергии может значительно улучшить условия жизни в регионах и замедлить процесс урбанизации.
“У нас в стране сегодня идет очень большой процесс урбанизации, 70% населения живет в городах, которым тоже нужно обеспечить электроэнергией, и всего лишь 30% в сельской местности”, – подчеркнула эксперт.
Одним из ключевых вопросов остается безопасность атомной энергетики. Шамшутдинова провела параллель с восприятием рисков в других сферах жизни:
“Когда вы покупаете автомобиль, изначально вы программируете себя на то, что это опасно для жизни? Нет, мы говорим о том, что это комфортно, удобно, дает возможность быстро решить какие-то вопросы. То же самое и с АЭС – при должном обслуживании и качественной работе профессионалов, это будет достаточное решение для получения дешевой электроэнергии”.
Строительство АЭС открывает новые экономические возможности для Казахстана. Страна занимает первое место в мире по добыче урана, и развитие собственной атомной энергетики позволит более эффективно использовать этот ресурс.
“Мы, имея свое топливо, занимая первое место в мире по добыче урана, имея возможность развивать атомную энергетику, при этом все это продаем и не обеспечиваем себя сами”, – отметила Шамшутдинова.
Эксперт также затронула проблему подготовки специалистов для атомной отрасли. По ее словам, Казахстан готовит квалифицированные кадры, но многие из них уезжают за границу в поисках более высоких зарплат и лучших возможностей для применения своих знаний.
“Мы готовим, учим, даем образование, но они уезжают за пределы страны, там, где их специальность очень востребована, за что они могут получать достойные зарплаты”, – посетовала Шамшутдинова.
Обсуждение строительства АЭС с экспертами и общественностью показала разнообразие мнений среди казахстанцев. С одной стороны, атомная энергетика предлагает решение многих экономических и экологических проблем, с другой – вызывает опасения, связанные с безопасностью.
Эксперты призывают к взвешенному подходу и широкому общественному диалогу по этому вопросу. По их мнению, развитие атомной энергетики может стать важным шагом в будущее для Казахстана, но требует тщательной подготовки, соблюдения всех норм безопасности и подготовки высококвалифицированных специалистов.
Окончательное решение о строительстве АЭС будет принято методом голосования на референдуме 6 октября. Это решение может определить энергетическое будущее Казахстана на десятилетия вперед.
АЭС салу мәселесінің көтерілуі – соңғы 2-3 жылда энергетика саласында біраз өзгерістердің болуымен байланысты болып отыр. Соның бірі Екібастұз, Риддер Петропавлда қыстың көзі қырауда жылу жүйелерінде болған апаттар.
Бүгінде еліміздің энергетикалық қауіпсіздігі мәселесі өзекті болып тұр. Қазақстанда АЭС салу – жаңа энергетикалық қуат көздерін арттыру ғана емес, бұл біздің энергетикалық тәуелсіздігіміз бен экономикалық тұрақтылығымыздың кепілдігі. Бүгінде әлемде мемлекетті тұрақты әрі сенімді энергиямен қамтамасыз ету дегеніміз – табысты экономикалық өсу мен әрбір азаматтың әл-ауқатының кілті болып отыр. Осы орайда Қазақстанның мүмкіндігі қандай екенін білу мақсатында «Қазақстан электр энергетикалық Қауымдастығы» ЗТБ төрағасы Талғат Темірхановқа хабарласып, әңгімелескен болатынбыз.
– Атом энергиясы – бұл әлемнің көптеген елінде тиімділігі мен қауіпсіздігін дәлелдеген қуат көзі. Ал АЭС Қазақстанның энергетикалық қажеттіліктерін қаншалықты қамтамасыз ете алады?
– АЭС салу мәселесінің көтерілуі – соңғы 2-3 жылда энергетика саласында біраз өзгерістердің болуымен байланысты болып отыр. Соның бірі Екібастұз, Риддер Петропавлда қыстың көзі қырауда жылу жүйелерінде болған апаттар. Бұл апаттар энергетика саласындағы тозу деңгейінің жоғары екенін ашық көрсетті. Еліміз бойынша стансалардың орташа тозу деңгейі – 65 пайыз. Тіпті, кейбір жеке стансалар 85-86 пайызға тозған. Кеңес өкіметінде салынған стансалардың осы уақытқа дейін тозуы да қалыпты нәрсе. Алайда бұл негізінен үлкен қауіп тудырады. Экономикамызбен қатар тұтынушылардың көлемі де, деңгейі де өсіп жатыр. Қарапайым тұтынушылардан бастап, елімізге келіп жатқан инвесторлар, тау-кен, металлургия, мұнай-газ саласын жүзеге асып жатқан жоспар, жобаларға дейін электр энергиясын қажет етеді. Осы орайда біз өсіп жатқан экономиканы энергиямен қалай қамтамасыз етеміз деген сұраққа қазірден бастап жауап беру керекпіз. Неге десеңіз, Қазақстан жылына орташа есеппен сағатына 115 млрд кВт электр энергиясын тұтынады, 2030-2035 жылдары бұл көрсеткіш сағатына 153 млрд кВт-қа дейін жетеді, болжам бойынша. Яғни, бізге генерацияның жаңа түрлері, көздері керек. Ол көмір болсын, су, баламалы энергия, атом болсын. Алайда бүгінде бүкіл әлем көмірден бас тартып, көміртек шығарындыларымен күресіп жатыр. Ал көміртек шығарындыларының едәуір бөлшегі энергетикаға тиесілі. Біз қазір энергетиканың 65 пайызын көмірден алып отырмыз. Мұны болашақта қалай өзгертеміз деген сұраққа қазірден бастап жауап беруіміз керек. Бұл мәселеде АЭС біріншіден экологиялық таза, екіншіден қалдықтардың аз болуы. Өйткені атом стансасы көмір жақпайды, сәйкесінше ауада көміртек шығарындылары болмайды. Ал үшіншіден атом стансасы базалық генерацияға жатады. Ол энергияны тоқтаусыз береді деген сөз. Бұл қарапайым тұтынушыларға ғана емес, ірі тау-кен, металлургия, мұнай-газ саласына керек дүние. Өйткені олардың технологиялары электр энергиясын тоқтаусыз тұтынуды қажет етеді. Егер электр энергиясы болмаса олар өз өнімдерін шығара алмайды. Сондықтан дәл қазір энергетика мәселесінде Қазақстан тарихи шешім қабылдайтын кезеңде тұр.
Тәуелсіздік дегеніміз шекараны бекітумен шектелмейді. Энергетикалық қауіпсіздік, азық-түлік қауіпсіздігі де тәуелсіздік. Сондықтан шетелге энергиялық тұрғыдан тәуелділіктен арылуымыз керек. Осы жағынан біз қазір Ресей мен Қырғыз Республикасына тәуелдіміз.
Елімізде АЭС салынған жағдайда 10 мыңға жуық жұмыс орны ашылады, ал стансаны пайдалануға бергеннен кейін 2 мыңнан астам қызметкер жұмыс істейді. Бұл өз мамандарымызды жұмыспен қамтуға себепкер. Ал АЭС-ті бір нұсқа ретінде қарастырып отырған Алматы облысына қарасты Үлкен ауылында салатын болсақ, онда 1 800-ге жуық халық бар. Эксплуатациядан соң ауыл халқы өсе бастайтыны анық, мүмкін шағын ауылдан қалашыққа дейін үлкейер.
Дүниежүзілік ядролық қауымдастықтың мәліметі бойынша, қазір әлемде 415 ядролық энергетикалық реакторлар (ЯЭР) жұмыс істейді, (оның 307-і (бұл 74 пайызы) қысым астындағы жеңіл су реакторлары), тағы 60-ы салынып жатыр. Атом электр стансаларының ең көп саны АҚШ-та (94), Францияда (56), Қытайда (56), Жапонияда (12), Ресейде (36) және Оңтүстік Кореяда (26) орналасқан.
Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің мәліметі бойынша 2050 жылға қарай барлық елдің АЭС-інен өндірілетін электр энергиясы – 792 ГВт дейін, яғни 2 есеге өседі деп болжап отыр. Әлемдегі 415 реактордың жалпы қуаты – 373 735 МВт. Ал қазір салынып жатқан 60 реактордан алынатын қуат көзі – 62 637 МВт болмақ. Яғни, әлемнің энергияға, оның ішінде атом стансаларына деген сұранысы артып отыр.
– Қазақстанға АЭС саламыз деген мемлекеттерге қандай талаптар қойып отырмыз?
– Әзірге АЭС-ті қай мемлекет салатыны белгісіз. Қазір Ресей, Оңтүстік, Корея, Франция және Қытайды таңдап отырмыз. Қазақстанға АЭС-ті осы 4 мемлекеттің біреуі салады. Әр мемлекеттің өз технологиясы мен талабы бар. Осы жерде АЭС-тің саяси жоба емес екенін ескеруіміз керек. Қай ел серіктес ретінде таңдалса да, тек АЭС-ті салумен айналысады, оны пайдаланбайды. Сондықтан даурығудың қажеті жоқ деп есептеймін. Референдумда оң шешім қабылданған жағдайда қай ел АЭС салатынын мемлекет өзі комиссия құрып, сол 4 елдің ұсыныстарын қарап, тиісті бағасын беріп барып шешім қабылдайды.
Бірақ Қазақстан мемлекет атынан қауіпсіздік жағынан ең озық технологияларды тарту туралы міндет қойдық. Біз ІІІ+ деңгейлі қауіпсіздік деңгейінен төмен технологияларды қарастырмаймыз. Өйткені ІІІ+ технологиясы – әлемдегі ең озық технология. III+ заманауи реакторларының көптеген артықшылығы бар. Онда активті және пассивті өзара қайталанатын қауіпсіздік жүйелері бар. Жобалау және құру кезінде радиоактивті заттардың алаң шегінен шығу орнынан терең эшелондалған қорғау принципі, сондай-ақ «аварияны жобалау сатысында жою» концепциясы пайдаланылады. Белсенді аймақтың бұзылуына байланысты ауыр аварияның болу мүмкіндігі мүлдем аз, 10 миллион жыл ішінде бір оқиға болуы ықтимал.
Болашақта IV+ деңгейлі қауіпсіздік технологиясы пайда болады, алайда біз оны күтетін болсақ, 5-6 жылды жоғалтып аламыз деген пікірдің жаны бар. Өйткені бұл станса тек энергетиктерге ғана қажет дүние емес, бұл біздің шетелге өнімдерін шығаратын ірі компанияларға тиесілі сұрақ. Бүгінде Еуропа елдері шекаралық салық мәселесін қарастырып жатыр. Бұл сіздің өніміңіз Еуропа шекарасына кірген кезде өнімнің ішінде көміртек шығарындыларының деңгейі қаралады деген сөз. Егер өнімде көміртек деңгейі өте жоғары болса (бізде генерацияның 65 проценті көмірден алынады), Еуропа елдеріне кірмес бұрын салық төлеуіңіз керек. Мысалы, ERG компаниясы алюминийді Еуропаға сатқан кезде жылына 330-350 млн долларды шекаралық салық ретінде төлеуге мәжбүр болады. Сондықтан біз оны неғұрлым түсіретін болсақ, соғұрлым экспортқа шығатын тауарлар қосымша салық төлемейді.
– АЭС салу атом технологиясын дамытуға қаншалықты әсер етеді?
– Қазақстан уран қорына бай, әлем бойынша экспорттауда жетекші орын алады. 2023 жылғы қаңтардағы жағдай бойынша еліміздегі уран қоры 990 мың тонна. Былтыр өндіру көлемі 21,1 мың тоннаға дейін жетті. Бұл әлемдегі уран өндіруші елдердің көрсеткішінен асып түседі. Сондықтан Қазақстанның энергетикалық жүйенің болашақ негізі ретінде атом энергиясын пайдаланатын дербес державаға айналу мүмкіндігі жоғары.
Еліміздегі шикізат қоры реакторлардың 50 пайызын шикізатпен қамтамасыз етіп отыр. Ал бір жыл ішінде өндірген уранның 3 пайызы ғана АЭС-ке жұмсалмақ. Сондықтан біз шикізаттан тапшылық көрмейміз, толықтай қамтамасыз етілген. Сондай-ақ Ядролық физика институтында қуаты 6 мегаватт болатын ядролық зерттеу реакторы орналасқан. Бұл су-су реакторы, ол – әлемдегі ең қауіпсіз санаттағы құрылғы. АЭС салу бұл – 60 жылдан астам уақыт тұтынушыларды сенімді энергиямен қамтамасыз ету, парниктік газ шығарындыларын жылына 10 млн тоннаға дейін азайту, сонымен қатар табиғи ресурстарды тиімді пайдалану.
– Қазақстанның географиялық және сейсмикалық жағдайлары АЭС салуға қаншалықты қолайлы?
– Біз жоспар бойынша 3 аймақты алып отырмыз. Соның ішіндегі ең тиімді, ең қолайлысы – Алматы облысына қарасты Үлкен ауылы. Ал сейсмикалық мәселелерді қазір МАГАТЭ-мен бірге зерттеп шықтық. Тағы да бір айта кететін мәселе – бізде оңтүстік өңірі электр энегрияның тапшылығына жылдан-жылға артып келеді. Қазір біз солтүстіктен оңтүстікке қосымша энергияны тасымалдауға мәжбүр болып отырмыз. Болашақта қуаттылығы 2800 МВт стансаны салатын болсақ, бұл оңтүстік өңірдегі энергия тапшылығын түгелдей жабады деген үміттеміз.
Егер АЭС салынатын болса, ол апатқа төзімді аймақтарда салынатыны және төтенше жағдайларға төтеп бере алатын жүйелермен жабдықталатыны анық. Тек жер сілкінісіне ғана емес, су тасқыны, дауылға төтеп бере алады.
Жаңа заманауи АЭС-тер 9 балға дейінгі жер сілкіністеріне және басқа да табиғат құбылыстарынан қорғай алады. Жоғарыда айтқанымдай, АЭС-тердегі апаттардың ықтималдығы 10 миллион жылға бір апаттан да келмейді. Салыстыру үшін айтсақ, ЖЭО-да көмірдің жарылу ықтималдығы 80 есе жоғары.
Әрбір заманауи АЭС-та ядролық реактордың қорғаныс қабықшасы (контайнмент), стансадағы төтенше жағдайлар кезінде радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құрылғы бар. Сондықтан жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, АЭС өңірдің табиғи ортасы мен халқына кері әсерін тигізбейді деп айтуға болады.
Былтыр күзде АЭС орналасатын жерді таңдау бойынша жүргізілген зерттеулерді бағалау үшін Қазақстанға МАГАТЭ-нің халықаралық мамандар тобы келді. Барлық материалдарды зерделеп, сондай-ақ Балқаш көліне барғаннан кейін, МАГАТЭ сарапшылары АЭС-тың көлге жақын орналасуына кедергі келтіретін факторлар жоқ деген қорытындыға келді.
Дегенмен АЭС орналасатын жерді анағұрлым егжей-тегжейлі зерделеу үшін табиғи және техногендік сипаттағы ықтимал сыртқы әсерлерді, оның ішінде ықтимал жер сілкінісін қарастыру үшін инженерлік іздестіру жұмыстары жүргізілетін болады.
– АЭС құрылысы мен пайдалануында халықаралық тәжірибелер қаншалықты ескеріледі?
– Шетелдік тәжірибеде атом электр стансалары ең алдымен үлкен су қоймаларының жанында салынады. Осы ретте заманауи АЭС-тер қоршаған ортаға, оның ішінде олар салынған су қоймаларына кері әсер етпейтініне назар аударған дұрыс.
Халықаралық энергетика агенттігінің (ХЭА) деректері бойынша, жаңартылатын қуат көздері мен атом энергиясы алдағы үш жылда басым болады, бұл қосымша сұраныстың орта есеппен 90 пайыздан астамын қамтамасыз етеді. Соңғы 50 жылда атом электр стансаларында энергия өндірудің арқасында 60 Гт-тан астам СО2 шығарындылары ауаға таралмады. Бұл әлемдік энергетика секторының екі жылға жуық шығарындыларына тең.
Атом электр стансалары әлемдегі ең қауіпсіз және сенімді қондырғылардың бірі. Дегенмен адамдар мен қоршаған ортаға теріс салдары бар апаттар болуы мүмкін. Мұндай апаттардың ықтималдығын азайту үшін МАГАТЭ өзіне мүше мемлекеттерге атом электр стансаларының қауіпсіздігін жақсарту үшін халықаралық қауіпсіздік стандарттарын қолдануға көмектеседі. Мәселен, АЭС-тің құрылымдарын үнемі жетілдіріліп, жаңартылып отыру керек. Бүгінде атом энергиясы экологиялық тазалығымен, жоғары қуаттылығымен және дұрыс пайдаланған жағдайда тиімділігімен энергия алудың ең тиімді жолы болып отыр. Жылу электр стансаларымен салыстырғанда атом электр стансаларының отын шығыны бойынша артықшылықтары бар, бұл әсіресе отын-энергетикалық ресурстармен қамтамасыз ету мәселелері және қазба отын өндіру құны артып отырған өңірлер үшін маңызды.
Тағы бір айта кетерлігі, атом электр стансалары қоршаған ортаны түтін газдары, күл немесе құрамында мұнай өнімдері бар ағынды сулар сияқты заттармен ластамайды. Әртүрлі елдердегі АЭС пайдаланудың көп жылдық тәжірибесі олардың табиғатқа әсерінің өте аз екенін көрсетіп отыр және бұл әсер атом стансасының қызмет ету мерзіміне ықпалын тигізбейді.
Мемлекет басшысы қыркүйектегі Жолдауында 2025 жылды Жұмысшы мамандықтары жылы деп жариялады. Атом құрылысын және оның қасиеттерін зерттейтін мамандар елімізге керек. Жалпы, энергетик мамандарды даярлау бұл әрбір мемлекет үшін стратегиялық мәселе. Өйткені ақырзаман болғанша энергетик мамандар керек. Ал АЭС мәселесінде стансаны салатын мемлекет мамандарды қосымша оқытып даярлайды.
Ел арасында дамыған елдер атом стансасынан бас тартып жатыр деген пікір де бар. Олар АЭС-тен бас тартып жатқан жоқ, өз аумағында тозығы жеткен, қауіпсіздігі төмен стансалардың жұмысын тоқтатып жатыр. Себебі олар І немесе ІІ буын технологиясымен салынғандықтан, қауіпсіздік талаптарына сай келе қоймайды. Ал біз қазір ең озық стансаны салуды жоспарлап отырмыз.
– Сұхбат туралы сізге хабарласқанымызда, АЭС құрылысы мен пайдалануына байланысты түсіндіру жұмыстарымен Түркістан өңірінде жүргеніңізді айттыңыз. Халықты мазалайтын қандай мәселелер бар екен?
– Осыған дейін Ақмола облысында, Түркістан, Шымкент қалаларында болдық. Халықтың қоятын сұрағының 90 пайызы – қауіпсіздік деңгейіне байланысты. Жалпы, көпшіліктің АЭС туралы ойы жақсы. Оған Түркістанда, Шымкентте зиялы қауым өкілдерімен, ақсақалдармен, М.Әуезов университетінің белсенді жастарымен, Alageum Electric компаниясының жұмыскерлерімен, Кентаудың энергетик мамандарымен кездесу барысында көз жеткіздік. Әсіресе, шағын және орта кәсіп иелері АЭС салуды қолдап отыр. Кәсіпкерлер үшін электр энергиясы – өте үлкен қажеттілік. Жылыжайда көкөніс, жеміс-жидек өсіріп отырғандар, шағын бизнес өкілдері электр энергиясынсыз қалатын болса, тауарларын шығара алмайды. Сондықтан шектеусіз электр энергиясын тұтынуға мемлекет мүмкіндік жасауы керек деген пікірлер айтылды.
Рудник «Каратау» в структуре АО «НАК «Казатомпром» считается одним из самых автоматизированных предприятий по добыче урана
фото автора
Скудная степь – богатые недра
Сузакская степь богата полезными ископаемыми. При кажущейся скудности природного ландшафта, не отличающегося буйством растительности, подземная кладовая содержит огромные запасы урана. По данным Национального бюро статистики Казахстана, республика занимает второе место в мире после Австралии по разведанным урановым запасам. Они составляют порядка 1 млн тонн. АО «НАК «Казатомпром» ведет разработку 26 урановых месторождений, объединенных в 14 добывающих предприятий.
С процессом добычи и обогащения урана – основного топлива ядерных реакторов – казахстанские журналисты познакомились на примере ТОО «Каратау», почти два десятка лет назад получившего контракт на проведение доразведки и добычи урана на месторождении «Буденовском».
Начальник участка геотехнологического полигона (УГТП) Бауржан Калдыбеков в компании работает 16 лет. Начинал здесь оператором практически сразу после окончания вуза. Работоспособность, вдумчивость и организаторские способности стали определяющими при назначении молодого специалиста мастером, а затем и начальником смены, заместителем начальника полигона. Все это время он совмещал работу с обучением, повышая квалификацию и осваивая новые знания. Сейчас Бауржан руководит одним из самых сложных участков – биотехнологическим полигоном, где непосредственно ведется добыча урана.
Прежде чем появятся ряды скважин, на участке проводится целый комплекс горно-подготовительных работ, включающий бурение, обвязку и обустройство коммуникаций.
– Закачные скважины чередуются с откачными, – знакомит со своими технологическими «владениями» Бауржан Калдыбеков. – Всего их у нас полторы тысячи, из которых 400 – откачные. Через них в подземные пласты подается раствор серной кислоты.
Расстояние между ними колеблется от 20 до 35 метров, что позволяет эффективно вести процесс добычи урана и достигать высоких показателей отработки балансовых запасов, извлекая до 90% залежей урановой руды, включая низкоконцентрированное сырье.
Добыча урана на предприятиях АО «НАК «Казатомпром» производится исключительно методом подземного скважинного выщелачивания (ПСВ). В ураносодержащие пласты через систему закачных скважин подается раствор серной кислоты. В результате происходящих физико-химических реакций уран растворяется, постепенно насыщая раствор, а затем через систему откачных скважин поднимается на поверхность.
– Метод ПСВ признан МАГАТЭ самым экологически чистым и безопасным методом добычи по сравнению с традиционным открытым, или горным методом, – говорит заместитель председателя правления по производству НАК «Казатомпром» Куаныш Омарбеков. – У нас нет необходимости поднимать ураносодержащую руду на поверхность. ПСВ позволяет избежать значительного разрушения окружающего ландшафта и образования «хвостохранилищ» с отходами.
Экологично и экономично
Все технологические скважины обвязаны системой технологических трубопроводов в один узел приема и распределения растворов. Это позволяет организовать доступ к системе управления из одной локации и управлять технологическим процессом, применяя современные автоматизированные системы управления.
На мониторы выведены все показатели, позволяющие оператору в режиме реального времени отслеживать все процессы – от подачи продуктивных растворов на перерабатывающий комплекс до получения готовой продукции и возврата подкисленных растворов по системе магистральных трубопроводов обратно в недра земли через закачные скважины.
Тем самым формируется замкнутый цикл процесса добычи и переработки урана без образования сточных вод и необходимости использования технической воды для процесса добычи урана. Получается рационально, экономно, максимально надежно и безопасно.
– Здесь посредством ионообменного процесса происходит извлечение урана из продуктивных растворов, поступивших с геотехнологического полигона, – рассказывает заместитель начальника цеха переработки продуктивных растворов Сергей Кан. – Перед этим раствор прошел через пескоотстойник – огромный бассейн объемом в пять тысяч кубометров, в котором осели механические взвеси в виде песка и мелких камушков. На данном переделе происходят две основные стадии переработки – сорбция и десорбция.
Огромные колонны, напоминающие гигантские бочки, содержат ионообменную смолу, через которую пропускают продуктивный раствор. В процессе перетекания происходит извлечение урана из растворов и концентрирование его на ионообменной смоле.
Производственный процесс в цехе непрерывный и занимает порядка шести часов, завершаясь стадией десорбции, в результате которой получается товарный десорбат.
Заместитель генерального директора по производству Олжас Сулейменов рассказывает, что на мониторы выведены все параметры, предусмотренные по технологии: какие химические концентраты добавляются, на каком уровне находится заполнение колонны, как идет насыщение продуктивного раствора. Оператор отслеживает весь технологический процесс, и как только он завершается, самое время делать выгрузку более чистого продукта – товарного десорбата.
Это еще не готовая продукция, а полуфабрикат, поступающий на новый передел в аффинажный цех (АФЦ). Два года назад здесь провели модернизацию важнейшего производственного участка, длившуюся два года. В итоге увеличена мощность производства готовой продукции предприятия – закиси окиси урана.
Чтобы ей дойти до требуемой кондиции, предстоит пройти еще ряд стадий, включая осаждение и фильтрацию, результатом которых будет получение химического концентрата природного урана (ХКПУ). Его еще ждет прокалка – процесс термической обработки осадка солей урана до получения закиси-окиси природного урана. ХКПУ проходит через четыре печи, температура в которых от 620 до 850 градусов.
И только теперь концентрат урановой руды готов к отправке на склад готовой продукции. Здесь происходит затаривание в товарно-упаковочный контейнер, в котором он отправится к заказчикам.
Производство урана за 2023 год составило около 22% от совокупной мировой первичной добычи урана. На долю холдинга, в который входит вся добыча урана республики, приходится около 42% от мирового объема производства в прошлом году.
Проблем со сбытом нет. Спрос большой и по прогнозам будет только расти. Примерно половина урана, произведенного предприятиями «Казатомпрома», отгружается в Китай, порядка 30% – в государства Евросоюза. Оставшийся объем экспортируется потребителям из других стран мира.
Без АЭС не обойтись
– «Казатомпром» не занимается проектами, касающимися создания в стране атомной генерации, – так ответил Куаныш Омарбеков на вопрос «Казахстанской правды» о том, что он думает о строительстве АЭС в Казахстане. – Мы добываем и осуществляем первичную переработку урановой продукции. Но как гражданин своей страны, я хочу, чтобы Казахстан развивался независимо от поставок электроэнергии из других стран, а сейчас мы экспортируем из России больше одной тысячи гигаватт электроэнергии. Существующие в республике мощности не в состоянии покрыть даже текущие объемы спроса.
Куаныш Омарбеков считает, что АЭС нужна нашей стране, потому что дефицит электроэнергии пагубно влияет на развитие промышленности, экономики. Очень много инвесторов, которые хотели бы построить какие-то предприятия, объекты, но им, скорее всего, откажут, потому что реально нет свободных энергетических мощностей. По его мнению, только наличие АЭС в состоянии закрыть вопрос дефицита мощности в отечественной энергетике.
– Если 6 октября на референдуме народ скажет «да», то «Казатомпром», имея производственные мощности, компетентные кадры и природные ресурсы, конечно же, будет участвовать в поставке топлива, – продолжает Куаныш Омарбеков. – На начальный и средний период срока работы АЭС сырья нам точно хватит. С учетом же планов по разведке и восполнению сырьевой базы мы больше чем уверены, что сможем обеспечить собственным сырьем атомную станцию на весь период ее работы.
В июне текущего года «Казатомпром» получил новый контракт на недропользование, который предусматривает опытно-промышленную добычу урана на участке месторождения Инкай Сузакского района, являющегося одним из ключевых урановых месторождений Казахстана. Его запасы оцениваются примерно в 83,1 тыс. тонн. В течение предстоящих четырех лет опытно-промышленной добычи здесь планируется извлечь 701 тонну урана.
«Казатомпром» также владеет правом на недропользование по разведке на двух участках месторождения Инкай. В июле 2024 года в рамках программы по восполнению минерально-сырьевой базы урана «Казатомпром» и Министерство энергетики подписали дополнение к контракту на разведку урана на участке № 2 месторождения Инкай, которое предусматривает продление периода разведки на четыре года. Запасы урана здесь составляют более 42 тыс. тонн.
В июле текущего года компания также получила право недропользования на проведение разведки урана на участке «Восточный» месторождения Жалпак, расположенного в Туркестанской области.
В рамках государственного геологического изучения недр на данном участке проведены поисковые работы. По предварительным оценкам, прогнозные ресурсы достигают до 30 тыс. тонн урана.
Уран служит людям
Новые контракты и дополнения к существующим предусматривают увеличение ежегодных отчислений компании на социально-экономическое развитие региона.
Только ТОО «Каратау» ежегодно отчисляет на социально-экономическое развитие региона и развитие инфраструктуры 140 тыс. долларов. Предприятие участвует в благотворительных проектах и социальных инициативах.
К примеру, помогает собрать в школу детей из многодетных и малообеспеченных семей жителей сельского округа Каратау Сузакского района, на территории которого находится рудник.
В честь празднования Дня защиты детей здесь поздравили более 350 детей в подшефных поселках Сары жас, Бакырлы и Аксумбе. Подарки вручили также воспитанникам детского дома № 2 Шымкента.
На деньги, собранные во время проведения благотворительной акции «Мейрімді жүрек», была приобретена одежда для 80 детей, страдающих ДЦП.
В вахтовом поселке ТОО «Каратау» созданы очень хорошие условия для сотрудников, позволяющие провести свободное от работы время с пользой для здоровья и творческого развития. Бассейн, спортивные площадки и тренажеры, библиотека, комната массажа, столовая и даже кофе-room – все это бесплатно для работников.
Общежития с двухместными комнатами оборудованы санузлами и утопают в зелени. Вокруг вахтового городка вырос целый парк, в котором благодаря системе капельного орошения прекрасно чувствуют себя хвойные и лиственные деревья.
В планах АО «НАК «Казатомпром» значится высадка в течение следующих четырех лет более 30 млн саженцев, что станет вкладом в озеленение и улучшение экологии страны.
В компании твердо убеждены, что ключевую роль в достижении успеха играют не энергетические ресурсы, а прежде всего – сотрудники. На финансирование обучения, профессионального роста и подготовку молодых специалистов в холдинге ежегодно направляется 1% от затрат на добычу урана. В прошлом году компания выделила 34 образовательных гранта на получение технического и профессионального, а также высшего образования по профильным специальностям. За счет средств предприятий атомного холдинга, являющихся недропользователями, финансируется обучение 236 студентов из числа социально уязвимых слоев населения по техническим специальностям в НАО «КазНИТУ им. К. И. Сатпаева».
Елде экологиялық жағдай күн өткен сайын күрделеніп бара жатқаны жасырын емес. Ол туралы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев халыққа Жолдауында айтты. «Байтақ» жасылдар партиясының төрағасы Азаматхан Әміртайдың пікірінше, елімізде қоршаған ортаға қатысты мәселелер қордаланып тұр. Тіпті АЭС шикізаты уранды алу әдісінің өзі ойландырады.
– Уранды өзімізде өндіреміз деп қуанамыз, алайда соны жер бетіне шығару әдісі қоршаған орта үшін қолайлы емес сияқты?
– Дұрыс айтасыз. Уран қоры және оны өндіру жағынан әлемде алғашқы үштікке кіреміз. Бұл – өте бағалы қазба байлық. 1 келі уран дәл сол көлемдегі көмірден 20 мың есе қуатты энергия береді. Алайда уранды өндіру оңай емес. Бізде уран шаймалау әдісімен алынады. Мұның қоршаған ортаға – топырақ, өсімдік, жерасты суларына зияны тиеді. Сондай-ақ батыс аймақта ірі мұнай-газ кеніштері жұмыс істеп тұр. Ол жақта экологиялық ахуал өте нашар. Өндіріс орындарынан бөлінетін улы қалдықтар көп. Партия азаматтары ол өңірде сан мәрте болды. Жағдаймен танысты. Шетелдік ірі кәсіпорын басшыларымен кездесіп, тұрғындарға қол ұшын беруді, экологияны реттейтін заманауи технологияны қолдау жөнінде ұсыныстар жасады. Жалпы, қай өңірді алсақ та, экологиясы мәз емес. Табиғаттың тепе-теңдігі бұзылған. Осы мәселе көп толғандырғандықтан, «Байтақ» жасылдар партиясын құрған едік.
– Жолдауда экология тақырыбына ерекше көңіл бөлініп, оны шешу жолдары айтылды. Нақты міндеттер де жүктелді. Алып-қосарыңыз бар ма?
– Мемлекет басшысы биылғы Жолдауында елдегі экология мәселесіне кеңінен тоқталды. Көрер көз, естір құлақ болса, көп нәрсе қамтылды. Әлбетте, біз өзіміз өмір сүріп отырған ортамыздың жайлы болғанын қалаймыз. Ендеше, қоршаған ортаны қорғауға баршамыз атсалысқанымыз жөн. Осы орайда «Таза Қазақстан» жалпыұлттық экологиялық акция дер кезінде көтерілді.
Кей елдерде «Табиғат күні» деген атаулы күн бар. Бізге де сол керек сияқты. Халық тым болмағанда, бір күн жаппай сенбілік жасап, табиғат аясына шығып, демалып, қоршаған ортаны жандүниесімен сезінер еді. Елдегі орман көлемі жеріміздің 5 пайызына ғана барабар. Бұл өте аз. Демек, шөлді-шөлейті аймақтарға көшет отырғызып, желкілдетіп орман өсірсек жөн болмақ. Біріншіден, еліміздің экологиясы түзеледі, екіншіден, ағаш – үлкен пайданың көзі.
– «Байтақ» игі бастамалардың басы-қасында жүреді. Бастаманы көтеру бар да, орындалуын қадағалау бар. Нәтиже қандай?
– Партияның көтерген тың ұсыныстары баршылық. Біз қозғаған маңызды мәселенің бірі – ЖЭО-ларды газға көшіру жайы. Қандай құрылғылар керек екенін айттық. Өкініштісі, бас шұлғығаннан басқа, оны қолдап, демеп кетер билікті көрмедік. Тәуелсіздіктің елең-алаңында стратегиялық көп кенішті шетелдік компаниялардың қарауына беріп жібердік. Келісімшарттар шетелдік компаниялардың мүддесіне орайластырылды. Ел мүддесі шет қалды. Бірер ай бұрын осы мәселені көтердік. Қашаған, Теңіз және Қарашығанақ кеніштеріне байланысты жасалған келісімшарттар қайта қаралып, ел мүддесі бірінші орынға шығу керек деген шарт қойдық. Тіпті петиция да жарияладық.
Бір ғана Қашағанды алайық. Оны «ҚазМұнайГаз», «Eni», «Shell», «ExxonMobil», «TotalEnergies», «Қытайдың ұлттық мұнай газ корпорациясы» және Жапонияның «Inpex» мұнай-газ компаниясы игеріп жатыр. Осы кеніште өндірілген мұнайдан түсетін пайданың 2 пайызы ғана елде қалатын көрінеді. Қалғаны қайда? Әрине, әлгі алпауыттардың қалтасында. Бұл келісімшарт қалай жасалды? Үкіметтің не ойлағаны бар? Кезінде тәжірибе аз болды ма, келісімшарттар өте сауатсыз жасалды. Соның бәрін қайта қарау керек. Осы мұнай-газ кеніштеріне байланысты бастамаларымыз әзірге шешімін таппай жатыр.
– АЭС тақырыбы кеше немесе бүгін ғана емес, ондаған жыл бұрын көтерілді. Осы ретте атом энергетикасының экологияға әсерін түсіндіріп өтсеңіз?
– АЭС біздің елге керек. Ол жөнінде дау көтерудің қажеті шамалы. Тіпті қаржылық, экономикалық тұрғыдан да ұтарымыз көп. Ресей энергиясына тәуелділіктен құтылудың бірегей амалы да – осы АЭС. Тізбелесек, атом энергетикасының пайдасы көп, біріншіден, экологиялық таза, екіншіден, тиімді, қауіпсіз, үшіншіден, уран өзімізде өндіріледі, тек маман даярлай алсақ болғаны.
Қазірдің өзінде елімізде электр қуатының жетіспеушілігі аңғарыла бастады. Бұрынғы тоқтап қалған көптеген зауыт-фабриканы, өндірістік кәсіпорындарды қайта жандандыру үшін энергия қажет. Бүгінде әлемнің 31 елінде, жалпы қуаты 391 ГВт болатын 439 реактор жұмыс істеп тұр. Бұған қосымша тағы 52 реактор салынып жатыр. Осының бәрін есепке алсақ, АЭС салудың қажет екенін бағамдаймыз. Әрі біз көміртегі бейтараптығына қол жеткізу бойынша міндеттеме алып отырмыз. Демек, алдағы уақытта көміртексіз өндірісті дамытуға тиіспіз. Сол себепті парниктік газ шығаратын сектор үлесін қысқартып, атом энергетикасына көшу аса маңызды. Бұл – экологияны сауықтыру жолындағы игілікті қадам.
Министрлік басшысымен кездесуге Ш.Уәлиханов Көкшетау мемлекеттік университетінің, А.Мырзахметов атындағы Көкшетау университеттің, М.Ғабдуллин атындағы азаматтық қорғау академиясының, Гуманитарлық-техникалық академияның студенттері қатысты. Басты тақырып бейбіт атом төңірегінде болды. Болашақтың жайын бағамдаған кездесу барысында министр атом энергетикасының еліміз үшін қаншалықты маңызды екеніне тереңірек тоқталып, дамуы мен қауіпсіздігі төңірегінде ой толғады. Министр елімізде электр энергиясын өндірудің негізгі үлесін, жалпы өнімнің 66 пайызын қамтамасыз ететін көмір стансалары құрайтынын, жаңартылған энергия өндіру үлесі шамамен 6 пайыз екенін айтып өтті. Электр энергиясын пайдалану көлемі бір орында тұрмайтыны белгілі. 2035 жылға қарай тұтыну көлемі сағатына 152,4 млрд кВт құрауы мүмкін. Бұл ретте қазір жұмыс істеп тұрған энергия көздерін өндіру бірқатар объективті себепке байланысты төмендейді. Осыған байланысты 2035 жылға қарай жалпы қуаты 26,5 ГВт болатын жаңа генерациялаушы қуаттарды іске қосу қажеттігі туындайды.
Қазір бүкіл әлем көміртегіне бет бұрып жатыр. Сондықтан халықаралық қаржы институттары көмір электр стансаларының құрылысына инвестиция салуға құштар емес. Қазақстан еліміздегі газ ресурстарының біршама шектеулі болуына байланысты газ генерациясын кеңінен енгізуді жүзеге асыра алмайды. Демек жаңартылған энергия көздерінің жұмысын болжау қиын. АЭС құрылысы тоқтап тұрған қуаттарды алмастырудың және энергетикалық тәуелсіздікті қамтамасыз етудің бірден-бір дұрыс шешімі болмақ деген пікір айтылды.
Министр студенттерге ядролық реакторларды пайдаланудың әлемдік тәжірибесі, қауіпсіздікті қамтамасыз етудің заманауи шаралары туралы кеңінен таратып айтып берді. Ашық пікір алмасуға жастар белсенді араласып, атом энергетикасының болашағы, оның экологиялық қауіпсіздігі және экономикалық өсуді қамтамасыз етудегі рөлі туралы сұрақтар қойып, тұщымды жауап алды. Маңызды мәселелер талқыланған жүздесу барысында ел ертеңіне сеніммен қарайтын жастар еліміздегі атом энергетикасының болашағы мен тұрақты дамуға қосатын үлесі туралы жан-жақты хабардар болды.
Энергетика министрі облыс орталығындағы «Көкшетау-Энерго» ЖШС жұмысымен танысып, кәсіпорын ұжымымен кездесті. Бұл жерде де атом электр стансасының қаншалықты маңызды екені жан-жақты түсіндірілді. Ел экономикасының тұрақты дамуы электр энергиясына сұраныстың артуымен қатар жүретінін бұл ұжым жақсы біледі. Өнеркәсіп, металлургия, көлік, ІТ, фармацевтика, ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бағытындағы жаңа жобаларды іске асыру үшін қазірдің өзінде электр энергиясына деген сұраныс жоғары.
Қазір біз әлемді АЭС-ы барлар және АЭС-ы жоқтар деп екіге бөліп қарайтын болдық. Уақыт соған жеткізді. Атом энергиясын қолдану тәуелсіздік алғалы арагідік айтылып қалушы еді. Тіпті бірқатар алғышарт та жасалды. Курчатовта, Алматыда, Ақтауда реакторлардың іске қосылуы – соның дәлелі. Бірақ мәселе Қасым-Жомарт Тоқаев билікке келгеннен кейін белсенді қозғала бастады. Мемлекет басшысы энергия тапшылығы алқымнан алғалы тұрған шақта атомсыз алға жылжудың мүмкін еместігін айтты. Кәнігі сарапшылар да кәсіби дәлел келтірді. Әлем тәжірибесіне үңілсек те, атом туралы әңгіменің бекер айтылмағанын бағамдаймыз.
Оңтүстік Корея 2038 жылға дейін 6 жаңа реакторды іске қосуды жоспарлап отырған көрінеді. Елде қазір 23 энергоблок жұмыс істейді және олар бүкіл электр энергиясының үштен бір бөлігін өндіреді. Сонымен қатар атом энергетикасы тариф өсімін де шектей алып отыр дейді кәріс шенділері. Егер осы күнге дейін көмір арқылы энергия тұтынып отырған болса баға қазіргіден 17 есе қымбат болады екен.
Францияда да жақын арада осыншама реактор салынбақ. Бұл елде атом энергетикасын дамыту 100 мыңға дейін жұмыс орнын құруға жол ашады. Ядролық энергия өндіруден көшбасшы саналатын Францияда қазір 50-ден аса реактор жұмыс істеп тұр. Жақын жылдары тағы алтауының құрылысы басталады дедік қой, соған 100 мыңға жуық адам жұмылдырылмақ. Жалпы алғанда, атом электр стансасын салу және пайдалану мынадай игіліктерді туындатады:
Тікелей және аралас салаларда бірнеше мың жұмыс орны ашылады;
Ауаға таралатын зиянды зат мөлшері азаяды;
Электр энергиясы бұрынғыдан да қолжетімді бола түседі;
Әлеуметтік лифт күшейеді;
Реактор маңайындағы елді мекендердің инфрақұрылымы жақсара түседі.
«Бір қызығы, елде жаңа реакторлар салу бағдарламасы жарияланған кезде, көптеген аймақ атом электр стансаларын өз аумағында орналастыру құқығы үшін күресті бастап кетті. Бұл – жергілікті деңгейдегі құлшынысты көрсететін маңызды белгі. Өйткені АЭС құрылысынан өңірге мультипликативті әсер болатынын олар жақсы түсініп отыр», дейді I2EN халықаралық атом энергиясы институтының директоры Ян ван дер Лее.
«Ұлттық ядролық орталық» бас инженерінің орынбасары Денис Зарваның сөзінше, дәл қазір елімізде энергия тапшылығының алапат қарқынмен өріс алып келе жатқаны жасырын емес.
«Шынын айтқанда, елдегі жылу электр стансалары өзінің ақырғы ресурстарын сарқып пайдаланып жатыр. Жылу электр стансалары маңындағы радиациялық сәуле АЭС маңындағы сәуледен (табиғи нормаға сәйкес) бес есе артық. Себебі көмірде табиғи радионуклидтер бар, ол жанғыш өнімдермен бірге атмосфераға таралады. Оның үстіне біздің алдымызда 2060 жылға таман көміртегі бейтараптығына қол жеткізу міндеті де тұр. Біз үшін атом энергетикасы таңсық нәрсе емес. Мәселен, Ақтауда әлем елдері арасында алғашқылардың бірі болып жылдам нейтрондағы тәжірибелік-өнеркәсіптік реактор жұмыс істеді. Қазір де үш реакторымыз бар», дейді маман.
Оның айтуынша, кадр мәселесінен де кемшілік болмауға тиіс. Өйткені дәл қазір отандық атом саласында 17 мың маман еңбек етіп жүр.
«Үкімет те атом энергетикасының жаңа мамандарын даярлауға ден қойды. Қазір де жоғары білімді азаматтарымыз бар. Қай реакторды таңдамасақ та, оның маман дайындайтын құзыреті біздің пайдамызға жұмыс істейді. Бізге ел экономикасын дамыта түсу үшін энергия көздерін әртараптандыру өте маңызды. 2025 жылға дейінгі энергетикалық баланста 26,5 ГВт жаңа генерация енгізу жоспарланған. Бұған генерацияланған базалық қуаттылықтың 10 пайызын беретін АЭС те қосылады деп үміттенеміз», дейді Денис Зарва.
«Ядролық физика институты» бас инженерінің орынбасары Асхат Бекбаевтың сөзінше, АЭС-ке қатысты күдік-күмәнді объективті фактілермен сейілтуге болады.
«Біріншіден, құрылыс және атом электр стансасын пайдалану кезіндегі басты басымдық қауіпсіздікке беріледі. АЭС құнының 40 пайызы қауіпсіздік жүйесіне бағытталады. Екіншіден, еліміздегі АЭС құрылысында III және III+ санатына тиесілі технологиялық құрылғыларды пайдаланады. Мысалы, Чернобыльдегі АЭС – 1977 жылы, Фукусима АЭС-і 1971 жылы салынған. Үшіншіден, статистика бойынша атом электр стансаларында аса қауіпті апат 10 миллион жылда бір мәрте ғана болуы мүмкін. Бұл ретте жылу электр орталықтарындағы апаттың туындау ықтималдылығы 80 есе жоғары», дейді маман.
Сала сарапшыларының сөзінен ұққанымыз, ядролық реактор көмегімен аз отын шығындай отырып көп энергия алуға, тұтынуға болады. Бұл – тиімді әрі экономикалық тұрғыдан пайдалы.
«Егер біз жеткілікті қуаттылықпен АЭС тұрғызар болсақ өз қажеттілігімізді жауып, тіпті АЭС-і жоқ көрші елдерге экспорттай да аламыз. Қуаттылық бойынша да, электр энергиясының бағасы бойынша да тұрақты бола түсеміз», дейді атом және термоядролық энергетика саласының зерттеушісі Инеш Кенжина.
Несоответствие цены товара на витрине цене на кассе
Статьей 24 Закона Республики Казахстан «О защите прав потребителей» гарантировано, что покупатель имеет полное право приобрести товар согласно указанной стоимости, оформленной ярлыком цен, выставленным во внутренних и (или) внешних витринах торгового объекта.
В случае если потребители выявили несоответствие цены, пробитой на кассе, и указанной на ценнике при покупке товара потребителю необходимо пройти к витрине и сделать фото ценника с товаром, а затем обратиться к администрации торгового объекта с просьбой о возврате денежных средств. Оставить претензию (заявление) по данному факту и обязательно зарегистрировать факт его направления. Согласно статье 42-4 Закона РК «О защите прав потребителей», продавец обязан рассмотреть претензию и в случае несогласия с требованиями в течение 10 календарных дней со дня ее получения предоставить мотивированный письменный ответ, обоснованный документально.
Если претензию потребителя не удовлетворяют, то он вправе обратиться в суд в отношении недобросовестного продавца, а также с соответствующим заявлением в Департамент торговли и защиты прав потребителей по Акмолинской области для рассмотрения вопроса о привлечении продавца к административной ответственности, а так же к субъектам досудебного урегулирования потребительских споров.
Потребители должны знать, что допущение продавцами вышеуказанных фактов влечет привлечение субъекта предпринимательства к административной ответственности. Согласно статье 193 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях», реализация без указания стоимости в тенге товара, оформленного ярлыком цен, либо реализация товара, стоимость которого превышает оформленную ярлыком цену, а также указание цены не в тенге при его реализации на территории Казахстана на условиях публичного договора влечет применение штрафных санкций к правонарушителю».
Для восстановления своих прав потребитель может обратиться в Департамент торговли и защиты прав потребителей по Акмолинской области по адресу – город Кокшетау, улица Е. Ауельбекова, 117, либо через единую платформу приема обращений E-otinish.gov.kz, Единую информационной систему E-tutynushy.kz или по телефону горячей линии 8(716-2) 50-29-89.
Витринадағы тауар бағасының кассадағы бағаға сәйкес келмеуі
Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы” Қазақстан Республикасы Заңының 24-бабында сатып алушының тауарды сауда объектісінің ішкі және (немесе) сыртқы витриналарында қойылған баға жапсырмасымен ресімделген көрсетілген құнға сәйкес сатып алуға толық құқығы бар екеніне кепілдік беріледі.
Егер тұтынушылар тауарды сатып алу кезінде кассада тесілген және баға белгісінде көрсетілген бағаның сәйкессіздігін анықтаған жағдайда, тұтынушы витринаға барып, тауармен баға белгісінің суретін түсіріп, содан кейін ақша қаражатын қайтару туралы өтінішпен сауда объектісінің әкімшілігіне жүгінуі керек. Осы факт бойынша шағым (өтініш) қалдыру және оны жіберу фактісін тіркеу міндетті. “Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы” ҚР Заңының 42-4-бабына сәйкес сатушы шағымды қарауға және талаптармен келіспеген жағдайда оны алған күннен бастап 10 күнтізбелік күн ішінде құжаттамамен негізделген дәлелді жазбаша жауап беруге міндетті.
Егер тұтынушының талабы қанағаттандырылмаса, онда ол жосықсыз сатушыға қатысты сотқа, сондай-ақ сатушыны әкімшілік жауаптылыққа, сондай-ақ тұтынушылық дауларды сотқа дейінгі реттеу субъектілеріне тарту туралы мәселені қарау үшін Ақмола облысы бойынша сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментіне тиісті өтінішпен жүгінуге құқылы.
Тұтынушылар сатушылардың жоғарыда аталған фактілерді жіберуі кәсіпкерлік субъектісін әкімшілік жауапкершілікке тартуға әкеп соқтыратынын білуі тиіс. “Әкімшілік құқық бұзушылық туралы” Қазақстан Республикасы кодексінің 193-бабына сәйкес баға белгісімен ресімделген тауардың теңгедегі құнын көрсетпей өткізу не құны жапсырмамен ресімделген бағадан асатын тауарды өткізу, сондай-ақ жария шарт талаптарында Қазақстан аумағында оны өткізу кезінде бағаны теңгемен көрсетпеу құқық бұзушыға айыппұл санкцияларын қолдануға әкеп соғады”.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 406-бабына сәйкес, сатып алу-сату шарты бойынша бір тарап мүлікті екінші Тарапқа меншікке, шаруашылық жүргізуге немесе жедел басқаруға беруге міндеттенеді, ал Сатып алушы бұл мүлікті қабылдауға және ол үшін белгілі бір ақшалай соманы төлеуге міндеттенеді.
Сыйлық сертификаты жағдайында тұтынушы енгізген ақша алдын-ала төлем болып табылады, яғни тауарды болашақта сатып алуға аванс ретінде береді.
Алайда, сатып алу-сату шартының жасалмағаны, сатушы мен сатып алушы сатып алу-сату қатынастарына әлі кірмеген, өйткені Тараптар арасында оның маңызды шарты – тауар туралы келісім жоқ (ҚР АК 393-бабының 1-тармағы).
“Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы” ҚР Заңының 28-бабының 1, 4-тармақтарына сәйкес сатушы (дайындаушы, Орындаушы) сатушының (дайындаушының, Орындаушының) жұмыс режимін ескере отырып, тұтынушыға қолайлы уақытта тиісті сападағы тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) еркін таңдауды қамтамасыз етуге міндетті. Тұтынушыны өзіне қажет емес мөлшерде және (немесе) ассортиментте тауар (жұмыс, қызмет) сатып алуға мәжбүрлеуге тыйым салынады. Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, тауарды (жұмысты, көрсетілетін қызметті) таңдау кезінде қандай да бір артықшылықтарды, тікелей немесе жанама шектеулерді белгілеуге жол берілмейді. Яғни, заң сатушыға тауарды сатып алуда тұтынушыларға қандай да бір шектеулер қоюға тыйым салады. Төлем жасалғандықтан және тұтынушы сатушыдан тауарды таңдау құқығын сатуды талап етуге құқылы.
Көрсетілген Заңның 42-4-бабына сәйкес құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған тұтынушы сатушыға (дайындаушыға, Орындаушыға) құқықтар мен заңды мүдделердің бұзылуын жою туралы шағыммен жүгінуге құқылы. Егер сатушы тұтынушының шағымын алған күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде жазбаша жауап бермесе, онда сіз тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы функцияларды жүзеге асыратын тиісті мемлекеттік органдарға немесе сотқа талап арызбен жүгіне аласыз.
Әйтпесе, АК-нің 953-бабы сатушыға қолданылады: заңнамада немесе мәміледе белгіленген негіздерсіз мүлікті басқа адамның есебінен сатып алған немесе сақтаған (негізсіз байытылған) адам негізсіз сатып алынған немесе жинақталған мүлікті соңғысына қайтаруға міндетті.
Если в подарочном сертификате на приобретения подарка истек срок действия, имеет ли потребитель потребовать от продавца использовать его?
Согласно статье 406 Гражданского кодекса Республики Казахстан, по договору купли-продажи одна сторона обязуется передать имущество в собственность, хозяйственное ведение или оперативное управление другой стороне, а покупатель обязуется принять это имущество и уплатить за него определенную денежную сумму.
В случае же с подарочным сертификатом деньги, которые внес потребитель, являются предоплатой, то есть авансированием будущей покупки товара.
Однако сам договор купли-продажи еще не заключен, продавец и покупатель еще не вступили в отношения по купле-продаже, поскольку между сторонами отсутствует соглашение о его существенном условии – товаре (пункт 1 ст. 393 ГК РК).
В соответствии с пунктами 1, 4 ст. 28 Закона РК «О защите прав потребителей», продавец (изготовитель, исполнитель) обязан обеспечить потребителю свободный выбор товара (работы, услуги) надлежащего качества в удобное для потребителя время с учетом режима работы продавца (изготовителя, исполнителя). Запрещается принуждать потребителя приобретать товар (работу, услугу) в ненужном ему количестве и (или) ассортименте. Установление каких-либо преимуществ, прямых или косвенных ограничений при выборе товара (работы, услуги) не допускается, за исключением случаев, предусмотренных законами Республики Казахстан.
То есть Закон запрещает продавцу устанавливать какие-либо ограничения для потребителей в приобретении товара. И так как платеж был осуществлен, и потребитель имеет право требовать от продавца реализации своих прав на выбор товара.
Согласно ст. 42-4 указанного Закона, потребитель, права и законные интересы которого нарушены, вправе обратиться к продавцу (изготовителю, исполнителю) с претензией об устранении нарушений прав и законных интересов. Если же продавец в течение десяти календарных дней со дня получения претензии потребителя продавец не представил письменный ответ, то Вы можете обратиться в соответственные государственные органы, осуществляющие функции в сфере защиты прав потребителей или с иском в суд.
В ином случае к продавцу будет применяться статья 953 ГК: лицо, которое без установленных законодательством или сделкой оснований приобрело или сберегло имущество (неосновательно обогатилось) за счет другого лица, обязано возвратить последнему неосновательно приобретенное или сбереженное имущество.
Согласно подпункту 4) пункта 1 статьи 1 Закона Республики Казахстан «О защите прав потребителей» (далее-Закон) недостатком является несоответствие товара (работы, услуги) обязательным требованиям технических регламентов, нормативных документов по стандартизации, условиям договора, а также информации о товаре (работе, услуге), предоставленной продавцом (изготовителем, исполнителем).
Товар – это продукт (продукция) деятельности изготовителя (исполнителя), предназначенный для личного, семейного, домашнего или иного использования, не связанного с предпринимательской деятельностью. (подпункт 11) статьи 1 Закона).
При этом качество товара (работы, услуги) – совокупность характеристик товара (работы, услуги), относящихся к его способности удовлетворить потребности потребителя.( подпункт 13) статьи 1 указанного Закона). Таким образом, некачественный товар – это товар не соответствующий по своим свойствам, по принятым нормам и стандартам товар ненадлежащего качества, который потребитель не может использовать в полной мере по прямому назначению во время эксплуатации. Соответственно некачественный товар является товаром, который не способен полностью или частично выполнять функции, для которых он предназначен.
САПАСЫЗ ТАУАР ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
“Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы” Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі-Заң) 1-бабы 1-тармағының 4) тармақшасына сәйкес тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) техникалық регламенттердің, стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың, шарт талаптарының міндетті талаптарына, сондай-ақ сатушы (дайындаушы) ұсынған тауар (жұмыс, көрсетілетін қызмет) туралы ақпаратқа сәйкес келмеуі кемшілік болып табылады. Орындаушы).
Тауар-бұл өндірушінің (орындаушының) жеке, отбасылық, тұрмыстық немесе кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес өзге де пайдалануға арналған қызметінің өнімі (өнімі). (Заңның 1-бабының 11) тармақшасы).
Бұл ретте тауардың (жұмыстың, көрсетілетін қызметтің) сапасы – тұтынушының қажеттіліктерін қанағаттандыру қабілетіне жататын тауар (жұмыс, көрсетілетін қызмет) сипаттамаларының жиынтығы.(көрсетілген Заңның 1-бабының 13) тармақшасы). Осылайша, сапасыз тауар-бұл өзінің қасиеттері бойынша, қабылданған нормалар мен стандарттарға сәйкес келмейтін, тұтынушы пайдалану кезінде тікелей мақсаты бойынша толық пайдалана алмайтын сапасыз тауар. Тиісінше, сапасыз тауар-бұл өзіне арналған функцияларды толық немесе ішінара орындай алмайтын тауар.
«Қазақстан РеспубликасыСауда және интеграция Министрлігінің Ақмола облысы бойынша сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті» РММ тұрақты негізде тұтынушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғаудың тиімді жүйесін қамтамасыз ету бойынша жұмыс жүргізуде.
Сонымен, Департамент тұрақты негізде тұтынушыларға өздерінің құқықтары мен сатушылардың заңды мүдделері мен міндеттері туралы түсініктемелер мен кеңестер берумен қатар, қоғамдық бірлестіктермен бірлесіп дөңгелек үстелдер, акциялар, семинарлар, брифингтер, жергілікті телеарналарда сөз сөйлеулер, әлеуметтік желілерде Жарияланымдар өткізеді, сатушыларға сауда қызметі туралы заңнаманың сақталуы туралы жадынамалар таратылады.
Сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті бірінші жартыжылдықта сауда саласында 234 кәсіпкерлік субъектісіне ескерту түрінде әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына шекті үстемеақының 15% – превыш асқаны үшін әкімшілік сипаттағы шараларды қолданды, 578,0 мың теңге сомасына 26 айыппұл салынды. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласында кәсіпкерлік субъектілеріне шағымға жауап бермегені және тұтынушылар бұрышының жоқтығы үшін 30 ескерту және 1 айыппұл салынды.
Ағымдағы жылы Департамент атына 303 өтініш келіп түсті, оның ішінде көбінесе салаларда бұзылады:
Бөлшек сауда және шағымдардың жалпы санының 60% құрайды,
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қызметтіде -11 %
туристік қызметтінде -8 %,
қоғамдық тамақтандыру саласында-5%.
Сонымен, автосалондардың сапасыз автомобильдерді сату жағдайлары жиілеп кетті. Сипаттамаға сәйкес келмейтін массаж шапандарын сату жағдайлары жалғасуда. Департаментке жүгінген кезде тұтынушыларға жыл басынан бері 30,2 млн. теңге сомасына ақшалай қаражатты қайтаруға көмек көрсетілді.
Қауіпті және сапасыз өнімді анықтауға қатысты ахуалдық штабтың бірлескен жұмысының нәтижелері бойынша импорттық өнімнің 23 түрі зерттелді. Өнімнің 14 түрі бойынша өнімнің санитарлық-эпидемиологиялық талаптарға және таңбалауға сәйкес келмеуі ретінде бұзушылықтар анықталды.
Кәсіпкерліктің төрт субъектісіне қатысты 30 АЕК мөлшерінде айыппұл түріндегі әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттама жасалды және оларды бұзушылықтарды жою туралы нұсқама енгізілді.
Департамент бизнес субъектілеріне сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы талаптарды, қолданыстағы заңнаманы сақтау қажеттігін еске салады, оның ішінде:
– сауда үстемесі өндірушінің сату бағасынан немесе көтерме жеткізушінің сатып алу бағасынан 15% аспайды;
– сатылатын тауарларға баға белгілерінің болуы;
– 14 күн ішінде тауарды тұтынушыға қайтару және айырбастау;
– тауар (жұмыс, қызмет)туралы ақпарат;
– «тұтынушы бұрышының» болуы;
– күнтізбелік он күн ішінде тұтынушының шағымына жауап.
Құрметті тұтынушылар, бизнес субъектілерінің бұзушылық фактілері бойынша 50-29-89 «жедел желі» телефоны арқылы, интеграцияланған жүйелер арқылы хабарласыңыз e-tutynushy.kz, растайтын фактілер қосымшасы бар E-otinish: фото, видео-фиксация, чек.
Департаментом торговли и защиты прав потребителей на постоянной основе ведется работа по обеспечению эффективной системы защиты прав и законных интересов потребителей.
Так, Департамент на постоянной основе помимо дачи разъяснений и консультаций потребителям о своих правах и законных интересов и обязанностях продавцов, совместно с общественными объединениями проводят круглые столы, акции, семинары, брифинги, выступления на местных телеканалах, публикаций в социальных сетях, производится раздачи памяток продавцам о соблюдении законодательства о торговой деятельности.
Вместе с тем, нарушения имеют место. Так, Департаментом торговли и защиты прав потребителей за первое полугодие в целом применены меры административного характера в сфере торговли за превышение 15 % пороговой надбавки на социально значимые продовольственные товары в виде предупреждения к 234субъектам предпринимательства, наложены 26 штрафов на сумму 578,0 тыс.тенге. В сфере защиты прав потребителей за не предоставления ответа на претензию и отсутствия уголка потребителей субъектам предпринимательства внесено 30 предупреждения и 1 штраф.
За текущий год в адрес Департамента поступило 303 обращений, из них чаще всего нарушаются в сферах:
розничной торговли и составляет 60 % от общего числа жалоб,
услуги ЖКХ– 11 %,
туристические услуги – 8 %,
общественного питания-5%.
Так, участились случай продажи автосалонами ненадлежащего качества автомобилей. Продолжаются случаи продажи массажных накидок, не соответствующие описанию. При обращении в Департамент потребителям с начало года оказана помощь в возврате денежных средств на сумму 30,2 млн. тенге.
Касательно выявления небезопасной и некачественной продукции по результатам совместной работы Ситуационного штаба исследовано 37 вида импортной продукции. По 25 видам продукции выявлены нарушения как несоответствие продукции санитарно-эпидемиологическим требованиям и маркировке.
В отношении восьми субъектов предпринимательства составлены протокола об административных правонарушениях в виде штрафа в размере 30 МРП, и внесены предписания об их устранений нарушений.
Департамент напоминает субъектам бизнеса о необходимости соблюдения требований, действующего законодательства в сфере торговли и защиты прав потребителей в том числе:
– торговая надбавка не более 15 % от отпускной цены производителя или закупочной цены оптового поставщика;
-наличие ценников на реализуемые товары;
-возврат и обмен товара потребителю в течении 14 дней;
-информация о товаре (работе, услуге);
-наличие «уголка потребителя»;
-ответ на претензию потребителя в течение десяти календарных дней.
Уважаемые граждане, по имеющимся фактам нарушений субъектами бизнеса обращайтесь по телефону «горячей линии» 50-29-89, через интегрированные системы e-tutynushy.kz, e-оtinish с приложением подтверждающих фактов: фото, видео-фиксация, чек.
Эксперт обратила внимание на мировые тенденции в области атомной энергетики. США, Франция, Китай, Япония, Россия и многие другие развитые страны активно используют атомные реакторы. Индия, с ее огромным населением, также делает ставку на экологически чистую атомную энергию.
Одним из ключевых вопросов остается безопасность атомной энергетики. Шамшутдинова провела параллель с восприятием рисков в других сферах жизни:
Эксперт также затронула проблему подготовки специалистов для атомной отрасли. По ее словам, Казахстан готовит квалифицированные кадры, но многие из них уезжают за границу в поисках более высоких зарплат и лучших возможностей для применения своих знаний.
Эксперты призывают к взвешенному подходу и широкому общественному диалогу по этому вопросу. По их мнению, развитие атомной энергетики может стать важным шагом в будущее для Казахстана, но требует тщательной подготовки, соблюдения всех норм безопасности и подготовки высококвалифицированных специалистов.
