Алтын Астық

Республика Казахстан, являясь участником основных международно-правовых договорных механизмов в сфере соблюдения прав человека, твёрдо придерживается политики нулевой терпимости к пыткам и насилию.

За последние годы Казахстан предпринял значительные шаги по искоренению пыток и созданию эффективной системы защиты прав человека. 

Благодаря масштабным реформам, инициированным по поручению Главы государства, система борьбы с пытками претерпела кардинальные изменения, став более прозрачной и эффективной. 

Одним из важнейших инструментов профилактики стал «Национальный превентивный механизм (НПМ)», успешно функционирующий более десяти лет по модели «Омбудсмен+». 

Эффективность участия НПМ обеспечивается конкретными законодательными и практическими мерами с учётом наилучших международных стандартов, отражённых в международных правовых актах ООН (Конвенция ООН против пыток, Минимальные Стандартные правила ООН в отношении обращения с заключёнными (Правила Нельсона Манделы), Правила ООН, касающиеся обращения с женщинами-заключёнными и мер наказания для женщин-правонарушителей, не связанных с лишением свободы (Бангкокские правила), Пекинские правила ООН и др.), а также основывается на нормах и институтах национального уголовно-исполнительного законодательства Казахстана.

Задачи, обозначенные Президентом Республики Казахстан Токаевым К-Ж.К. в Послании народу Казахстана от 16 марта 2022 года «Новый Казахстан: путь обновления и модернизации» относительно формирования нового качества нации, создания атмосферы «нулевой терпимости» к пыткам и жестокому обращению, достаточно точно отражают смысл функционирования НПМ. 

В рамках НПМ в Казахстане создана уникальная модель взаимодействия государственных органов и гражданского общества при координирующей роли Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан, нацеленная на искоренение пыток во всех учреждениях закрытого типа.

Число объектов, находящихся под мониторингом НПМ, увеличилось почти в шесть раз — с 600 до 3,5 тысяч, а количество посещений выросло в 2 раза.

В составе 20 региональных групп работают 105 независимых специалистов, включая врачей, правозащитников и социальных работников, деятельность которых осуществляется автономно от государственных органов, что гарантирует объективность и беспристрастность проверок.

Основные цели и задачи НПМ -предупреждение пыток и других форм жестокого, бесчеловечного или унижающего достоинство обращения и наказания. Его деятельность включает регулярные и внеплановые посещения учреждений, сбор информации о соблюдении прав человека, подготовку отчётов и рекомендаций для уполномоченных органов.

В 2024 году мониторингом охвачены 489 подмандатных объектов. Это организации органов внутренних дел – 249, просвещения – 108, социальной защиты населения – 79, здравоохранения – 49, обороны – 2 и национальной безопасности – 2. По результатам посещений в государственные органы внесены 3 254 рекомендации.

Региональными представителями Омбудсмена оказывается всестороннее содействие методического и организационного характера. Следует отметить, что в 2024 году по инициативе участников НПМ осуществлено 81 совместное посещение подмандатных учреждений. Региональными представителями Уполномоченного проведено 710 самостоятельных посещений, внесено более тысячи рекомендаций, 80% уже исполнены, к дисциплинарной ответственности привлечены 222 должностных лица.

Эффективность работы НПМ подтверждает и статистика поступающих жалоб на пытки. Последние 3 года мы наблюдаем серьёзное снижение жалоб с 447 до 111. 

Значительное снижение жалоб на пытки наблюдается при кратном увеличении числа осужденных должностных лиц за такие преступления с 17 до 47.

Это даёт серьёзные основания полагать, что комплексные меры, включая превентивные посещения, дают свой эффект.

Превентивные посещения участниками НПМ в 2024 году позволили выявить и актуализировать целый комплекс системных проблем, 12 характерных практически для всех учреждений системы образования, здравоохранения, социальной защиты, МВД, МО РК и др. 

Имеющиеся проблемы в основном касаются недостатков материально-технического обеспечения учреждений; материально-бытовых, санитарно-гигиенических условий; обеспечения своевременного доступа к первой доврачебной и к квалифицированной медицинской помощи; проблемы, связанные с нуждами и потребностями лиц с ограниченными возможностями по состоянию здоровья и других представителей уязвимых групп населения; обеспечения конфиденциальности юридической помощи;возможности подачи жалоб и обращений;осведомлённости персонала учреждений, ставших объектами превентивных посещений, о содержании международных стандартов прав человека и законодательства Республики Казахстан, о национальном превентивном механизме. 

Итоги работы НПМ отражены в консолидированном доклад, который подготовлен во исполнение ст. 23 Факультативного протокола к Конвенции против пыток и других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения и наказания и в соответствии с требованиями, изложенными в согласованных руководящих принципах представления докладов согласно международным договорам о правах человека. 

Консолидированный доклад опубликован на официальном сайте Уполномоченного по правам человека в Республике Казахстан:  https://www.gov.kz/memleket/entities/ombudsman.

Защита и продвижение прав человека остаются главными задачами правозащитного института, направленными на повышение уровня социальной защиты, обеспечить достойные условия проживания и соблюдение прав уязвимых категорий населения, а также создания более эффективной и гуманной системы социального обслуживания в Казахстане. 

Гульнара Джанбекова

Представитель Уполномоченного 

по правам человека в Республике Казахстан 

по Акмолинской области

Қазақстан Республикасы Адам құқықтарын сақтау саласындағы негізгі халықаралық-құқықтық шарттық тетіктердің қатысушысы бола отырып, азаптау мен зорлық-зомбылыққа мүлдем төзбеушілік саясатын берік ұстанады.

Соңғы жылдары Қазақстан азаптауды жою және адам құқықтарын қорғаудың тиімді жүйесін құру жөнінде елеулі қадамдар жасады. 

Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша басталған ауқымды реформалардың арқасында азаптауға қарсы күрес жүйесі түбегейлі өзгерістерге ұшырап, барынша ашық әрі тиімді бола түсті. 

Алдын алудың маңызды құралдарының бірі «Омбудсмен+» моделі бойынша он жылдан астам табысты жұмыс істеп келе жатқан «Ұлттық алдын алу тетігі (ҰАТ)» болды. 

ҰАТ-ның қатысу тиімділігі БҰҰ-ның халықаралық құқықтық актілерінде көрсетілген ең үздік халықаралық стандарттарды ескере отырып, нақты заңнамалық және практикалық шаралармен қамтамасыз етіледі (БҰҰ азаптауға қарсы конвенциясы, БҰҰ-ның тұтқындармен қарым-қатынасқа қатысты ең төменгі стандартты ережелері (Нельсон Мандела ережелері), БҰҰ-ның сотталған әйелдермен қарым-қатынасқа қатысты ережелері және құқық бұзушы әйелдер үшін бас бостандығынан айырумен байланысты емес жазалау шаралары (Бангкок ережелері), Пекин БҰҰ ережелері және т. б.), сондай-ақ Қазақстанның Ұлттық қылмыстық-атқару заңнамасының нормалары мен институттарына негізделеді.

Қазақстан Республикасының Президенті К-Ж. К. Тоқаевтың 2022 жылғы 16 наурыздағы «Жаңа Қазақстан: ұлттың жаңа сапасын қалыптастыруға, азаптауға және қатыгездікке «нөлдік төзімділік» атмосферасын құруға қатысты жаңару және жаңғырту жолы атты Қазақстан халқына Жолдауында белгілеген міндеттері ҰАТ жұмыс істеуінің мәнін дәл көрсетеді. 

ҰАТ шеңберінде Қазақстанда барлық жабық үлгідегі мекемелерде азаптауды жоюға бағытталған Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің үйлестіруші рөлі кезінде мемлекеттік органдар мен азаматтық қоғамның өзара іс-қимылының бірегей моделі құрылды.

ҰАТ мониторингіндегі объектілер саны алты есеге жуық өсті — 600-ден 3,5 мыңға дейін, ал келушілер саны 2 есеге өсті.

20 өңірлік топтың құрамында дәрігерлерді, құқық қорғаушыларды және мемлекеттік органдардан дербес жүзеге асырылатын әлеуметтік қызметкерлерді қоса алғанда, 105 тәуелсіз маман жұмыс істейді, бұл тексерулердің объективтілігі мен бейтараптығына кепілдік береді.

ҰАТ – ның негізгі мақсаттары мен міндеттері-азаптаудың және қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын қарым-қатынас пен жазаның басқа түрлерінің алдын алу. Оның қызметіне мекемелерге тұрақты және жоспардан тыс бару, адам құқықтарының сақталуы туралы ақпарат жинау, уәкілетті органдар үшін есептер мен ұсынымдар дайындау кіреді.

2024 жылы мониторингпен 489 мандатты нысан қамтылды. Бұл ішкі істер органдарының ұйымдары – 249, ағарту – 108, халықты әлеуметтік қорғау – 79, денсаулық сақтау – 49, қорғаныс – 2 және ұлттық қауіпсіздік-2. Шығу нәтижелері бойынша мемлекеттік органдарға 3 254 ұсыным енгізілді.

Омбудсменнің өңірлік өкілдері әдістемелік және ұйымдастырушылық сипаттағы жан-жақты көмек көрсетеді. Айта кету керек, 2024 жылы ҰАТ қатысушыларының бастамасы бойынша мандатты мекемелерге 81 бірлесіп бару жүзеге асырылды. Уәкілдің өңірлік өкілдері 710 дербес сапар өткізді, мыңнан астам ұсынымдар енгізілді, 80% орындалды, 222 лауазымды тұлға тәртіптік жауапкершілікке тартылды.

ҰАТ жұмысының тиімділігін азаптауға түскен шағымдардың статистикасы да растайды. Соңғы 3 жылда біз шағымдардың 447-ден 111-ге дейін төмендегенін байқадық. 

Азаптауға шағымдардың айтарлықтай төмендеуі осындай қылмыстар үшін сотталған лауазымды адамдар санының 17-ден 47-ге дейін бірнеше есе артуы кезінде байқалады.

Бұл алдын-алу шараларын қоса алғанда, кешенді шаралар өз әсерін тигізеді деп сенуге үлкен негіз береді.

ҰАТ қатысушыларының 2024 жылы профилактикалық сапарлары білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау жүйесінің барлық мекемелеріне, ІІМ, ҚР ҚМ және т.б. тән 12 жүйелік проблемалардың тұтас кешенін анықтауға және өзектендіруге мүмкіндік берді. 

Бар проблемалар негізінен мекемелерді материалдық-техникалық қамтамасыз етудің кемшіліктеріне; материалдық-тұрмыстық, санитарлық-гигиеналық жағдайларға; алғашқы дәрігерге дейінгі және білікті медициналық көмекке уақтылы қол жеткізуді қамтамасыз етуге; денсаулық жағдайы бойынша мүмкіндіктері шектеулі адамдардың және халықтың осал топтарының басқа да өкілдерінің мұқтаждықтары мен қажеттіліктеріне байланысты проблемаларға; заң көмегінің құпиялылығын қамтамасыз етуге; заң көмегінің шағымдар мен өтініштер беру; адам құқықтарының халықаралық стандарттарының және Қазақстан Республикасының заңнамасының мазмұны туралы, ұлттық алдын алу тетігі туралы алдын ала бару объектілеріне айналған мекемелер персоналының хабардар болуы. 

ҰАТ жұмысының қорытындылары азаптауға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы конвенцияға Факультативтік хаттаманың 23-бабын орындау үшін және адам құқықтары туралы халықаралық шарттарға сәйкес баяндамаларды ұсынудың келісілген нұсқаулықтарында баяндалған талаптарға сәйкес дайындалған шоғырландырылған баяндамада көрсетілген. 

Шоғырландырылған баяндама Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің ресми сайтында жарияланды:  https://www.gov.kz/memleket/entities/ombudsman.

Адам құқықтарын қорғау және ілгерілету әлеуметтік қорғау деңгейін арттыруға, халықтың осал топтарының лайықты өмір сүру жағдайларын және құқықтарын сақтауды қамтамасыз етуге, сондай-ақ Қазақстанда әлеуметтік қызмет көрсетудің неғұрлым тиімді және ізгілікті жүйесін құруға бағытталған құқық қорғау институтының басты міндеттері болып қала береді.

Гүлнар Жәнібекова

Қазақстан Республикасындағы

Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің

Ақмола облысыбойынша өкілі

В преддверии Дня защиты детей Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан инициирует проведение республиканской акции «Кибер Тұмар» — дня, посвящённого цифровой безопасности, грамотности и знакомству школьников с профессиями будущего.
Акция пройдёт в рамках масштабной инициативы «Дети Казахстана» и станет частью системной работы по продвижению цифровой культуры и развитию ИТ-компетенций среди подрастающего поколения.
В течение дня ведущие организации цифровой экосистемы Казахстана — АО «Национальные информационные технологии», Astana Hub, АО «Казахтелеком», АО «Республиканский центр космической связи (РЦКС), Астрофизический Институт им. В. Г. Фесенкова (АФИФ), АО “НК “ҚАЗАҚСТАН ҒАРЫШ САПАРЫ”, НАО «Правительство для граждан» и другие — откроют свои двери для детей и подростков. На экскурсиях и практических занятиях школьники смогут увидеть, как работают современные дата-центры, как создаются цифровые сервисы, какие технологии лежат в основе интернета и как сегодня развивается искусственный интеллект.
Гостям расскажут о правилах кибербезопасности и цифровой гигиены, а также покажут реальные кейсы из мира телекоммуникаций, программирования, научных исследований и стартапов.
Цель акции — показать детям, что технологии — это не только гаджеты, но и реальные возможности для самореализации, творчества и полезных знаний. Особое внимание будет уделено осознанному использованию цифровых ресурсов, защите личной информации и формированию ответственного поведения в онлайн-среде.
Акция объединит детей из разных регионов страны — школьников, воспитанников интернатов и социальных учреждений, для которых знакомство с цифровыми технологиями может стать шагом к большому будущему.
«Кибер Тұмар» — это символ цифровой защиты и поддержки. Мы хотим, чтобы у каждого ребёнка в Казахстане были равные возможности освоить технологии, чувствовать себя в цифровом пространстве уверенно и безопасно», — подчёркивают организаторы.
Проведение таких акций — часть масштабной программы министерства по работе с молодёжью и цифровому просвещению. Министерство системно реализует инициативы, ориентированные на школьников и подростков.
В мае 2025 года состоялся финал первой Республиканской олимпиады по искусственному интеллекту среди учащихся 9–12 классов — AI Olymp. Победители олимпиады получат возможность пройти учебно-тренировочные сборы и представить Казахстан на Международной олимпиаде по ИИ (IOAI), которая пройдёт в августе в Пекине.
В 2024 году Астана впервые приняла финал чемпионата мира по спортивному программированию ICPC World Finals, объединив 142 команды со всего мира. Впервые школьники не только наблюдали за крупнейшими мировыми соревнованиями, но и участвовали в них как волонтёры и экскурсанты. По итогам мероприятия был подписан меморандум между Министерством цифрового развития и Министерством туризма и спорта, в результате чего спортивное программирование официально вошло в перечень приоритетных видов спорта в Казахстане.
В приложении eGov mobile внедрён проект «Социальный кошелёк» — цифровой инструмент для адресного предоставления горячего питания школьникам из социально поддерживаемых категорий. Система работает на основе госданных, не требует бумажных заявлений: родители получают уведомления через eGov mobile, а дети получают питание в школьной столовой по QR-коду или биометрии. В 2025 году проект будет масштабирован на учащихся младших классов.
Одной из ключевых инициатив в области цифрового образования станет открытие осенью 2025 года центра TUMO Astana — первого в Центральной Азии. Это международная бесплатная образовательная программа для подростков 12–18 лет, охватывающая 11 направлений, включая генеративный ИИ, анимацию, робототехнику, веб-дизайн и программирование. Центр откроется на базе Международного центра искусственного интеллекта Alem.ai.